Δυσλεξία: Οδηγός για γονείς και άλλους ενδιαφερόμενους

Οι δυσκολίες που παρουσιάζει η δυσλεξία αλλά και γενικότερα τα προβλήματα στη μάθηση πολλές φορές καταβάλλουν γονείς και παιδιά. Η δυσλεξία είναι συχνά μία «αόρατη» δυσκολία, η οποία παραμένει κρυμμένη μέχρι το παιδί να φτάσει στην πρώτη σχολική ηλικία. Μάλιστα δεν είναι σπάνιο να εξακολουθεί να παραμένει κρυμμένη ακόμα και κατά τη μετέπειτα σχολική ηλικία καθιστώντας δύσκολη την αναγνώρισή της από μη ειδικούς. Παρακάτω οι γονείς μπορούν να βρουν μερικές πληροφορίες σχετικά με τα σημάδια που θα πρέπει να τους ανησυχήσουν για να ανατρέξουν στον ειδικό και φυσικά με ποιους τρόπους μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά τους.

Τι είναι η Δυσλεξία

Γενικά στην Ελλάδα ακόμα και σήμερα δεν είναι πολύ ξεκάθαρο στο ευρύ κοινό τι είναι η δυσλεξία και οι μαθησιακές δυσκολίες. Μάλιστα αυτό είναι κάτι που προσπάθησαν να εκμεταλλευτούν αρκετοί, σχετικοί αλλά και μη-σχετικοί με το χώρο, τις περασμένες δεκαετίες.

Πριν προχωρήσουμε παρακάτω, αξίζει να αναφερθεί ότι δυσλεξία και μαθησιακές δυσκολίες δεν είναι ακριβώς το ίδιο. Οι μαθησιακές δυσκολίες είναι ένας όρος «ομπρέλα» που περιλαμβάνει όχι μόνο τη δυσλεξία, αλλά όλες τις διαταραχές που έχουν άμεσο και έμμεσο αντίκτυπο στη μάθηση και τη σχολική/ακαδημαϊκή πορεία του παιδιού.

Η δυσλεξία θεωρείται μία γλωσσική διαταραχή (του γραπτού λόγου) και αποτελεί τη συχνότερη αιτία μαθησιακών δυσκολιών (άλλες είναι: η διαταραχή της ακουστικής επεξεργασίας, η διαταραχή της γλωσσικής επεξεργασίας, η δυσγραφία, η δυσαριθμισία, κ.λπ). Πρόκειται για τη μη αναμενόμενη διαταραχή στην ανάγνωση με το «μη αναμενόμενη» να αναφέρεται στο ότι υπήρχαν οι κατάλληλες προϋποθέσεις για να αναπτυχθεί ομαλά η ανάγνωση (όπως το κίνητρο, η νοημοσύνη, και η κατάλληλη διδασκαλία), αλλά αυτό δεν συνέβη. Δηλαδή ένα παιδί είχε κίνητρο και όρεξη, είχε εντός φυσιολογικών ορίων νοημοσύνη και έλαβε την απαραίτητη διδασκαλία ώστε να αναπτύξει σωστά τις δεξιότητες ανάγνωσης, όμως παρ’ όλα αυτά δεν τα κατάφερε.

Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι η σοβαρότητα διαφέρει από άτομο σε άτομο, ξεκινώντας από μία δυσκολία στην ανάγνωση με πολλά «μαντέματα» έως την πλήρη απουσία της ανάγνωσης. Επίσης είναι σημαντικό να τονιστεί με κάθε τρόπο ότι η δυσλεξία υπάρχει σε όλα τα επίπεδα νοημοσύνης.

Σημάδια και συμπτώματα

Ένα κλασικό χαρακτηριστικό της δυσλεξίας είναι η κακή ή ανολοκλήρωτη αντιστοίχηση ανάμεσα σε ήχους της ομιλίας (φωνήματα) και γραπτά σύμβολα (γράμματα). Στη γνώση, για παράδειγμα, ότι το γράμμα «φ» αντιστοιχεί στον ήχο [f] και το αντίστροφο, καθώς επίσης και στη γνώση ότι στη λέξη «φως» υπάρχουν οι ήχοι [f], [o] και [s]. Παρακάτω αναφέρονται ενδεικτικά, μερικά σημάδια και συμπτώματα που μπορεί να προσέξουν οι γονείς στα παιδιά τους:

• Το παιδί διαβάζει αργά

• Κάνει πολλά λάθη και «μαντέματα» (ανάγνωση κατά πιθανότητα)

• Έχει κακή φωνολογική ενημερότητα (γνώση ότι μία λέξη, π.χ.: γάτα αποτελείται από τους ήχους-φωνήματα [γ], [a], [t] και [a])

• Έχει κακή κατανόηση κυρίως όταν διαβάζει. Όταν ακούσει το ίδιο κείμενο μπορεί να το καταλάβει και να θυμάται λεπτομέρειες καλύτερα

• Έχει δυσκολίες στην ορθογραφία και την επίγνωση της γραμματικής· ίσως κάνει και άσχημα γράμματα ή τα γράφει ανάποδα χωρίς όμως αυτά τα δύο να υπάρχουν πάντα

• Συνήθως υπάρχει κακή λεκτική (ακουστική) μνήμη και δυσκολία στην ανάκληση λέξεων

• Δυσκολεύεται στα μαθηματικά και συγκεκριμένα στην κατανόηση (της εκφώνησης) του προβλήματος

Τι προκαλεί τη Δυσλεξία

Τα ακριβή αίτια δεν είναι γνωστά. Προβλήματα στην κίνηση των ματιών και την οπτική επεξεργασία αφορούν το (περίπου) 8% των περιπτώσεων. Στις υπόλοιπες περιπτώσεις σύμφωνα με την υπόθεση φωνολογικού ελλείμματος το πρόβλημα αφορά την κωδικοποίηση και αποκωδικοποίηση (αντιστοίχιση ήχου-γράμματος). Μάλιστα τελευταίες έρευνες αναφέρουν ότι υπάρχουν νευροβιολογικές βάσεις αφού τα άτομα με δυσλεξία εμφανίζουν διαφορές από τον υπόλοιπο πληθυσμό στην ανατομία και τη λειτουργία των εγκεφάλων τους (στα κέντρα που εδράζεται η γλώσσα).

Ο ρόλος του Λογοθεραπευτή

Δεδομένου ότι ο γραπτός λόγος «χτίζεται» πάνω στον προφορικό, για να αναπτυχθούν ομαλά οι δεξιότητες ανάγνωσης και γραφής θα πρέπει να υπάρχει ένα επαρκές γλωσσικό (και γνωστικό) σύστημα. Συνήθως ο λογοθεραπευτής κάνει πρώτα μία πλήρη λογοθεραπευτική αξιολόγηση, και έπειτα παρεμβαίνει στα παθολογικά συστήματα και τις δεξιότητες (όπως η ανάγνωση, η γραφή, η μνήμη, οι εκτελεστικές λειτουργίες κ.λπ). Είναι σημαντικό εδώ να σημειωθεί ότι, τυπικά, οι λογοθεραπευτές εστιάζουν στην αποκατάσταση των διαταραγμένων συστημάτων και όχι στη σχολική προετοιμασία των μαθημάτων της επόμενης ημέρας.

Θεραπεύεται;

Όπως συμβαίνει σε όλες τις διαταραχές που δεν αντιμετωπίζονται με φάρμακα και σχετίζονται με το λόγο (γλώσσα), την επικοινωνία και την ομιλία, όλα τα συμπτώματα μπορούν να αντιμετωπιστούν ώστε να έχει το παιδί μία ομαλή σχολική ζωή. Πολύ σημαντικός θετικός παράγοντας είναι η πλαστικότητα του εγκεφάλου, επομένως είναι κριτικής σημασίας να υπάρχει διάγνωση και παρέμβαση σχετικά νωρίς, πριν εδραιωθούν τα συμπτώματα και αρχίσουν να δημιουργούνται σοβαρά προβλήματα στις σχολικές επιδόσεις.

Πως μπορούν να βοηθήσουν οι γονείς;

Η πιο σημαντική βοήθεια που μπορούν να παρέχουν οι γονείς είναι να ανατρέξουν σε κάποιον εξειδικευμένο λογοθεραπευτή μόλις αντιληφθούν ότι το παιδί τους έχει κάποιο ή κάποια από τα παραπάνω συμπτώματα. Από τη στιγμή που το παιδί θα αρχίσει να λαμβάνει την κατάλληλη θεραπευτική παρέμβαση, η δημιουργία ενός υποστηρικτικού περιβάλλοντος και η ακολούθηση των οδηγιών που δίνονται από τον θεραπευτή μπορούν επίσης να βοηθήσουν την παρέμβαση.

Χρήστος Παπατζάλας, PhD

λογοθεραπευτής-λογοπαθολόγος