Διαταραχές ομιλίας

Διαταραχή στην ομιλία σημαίνει βλάβη ή βλάβες στα 5 υποσυστήματα που υποστηρίζουν την ομιλία: φώνηση, αναπνοή, άρθρωση, αντήχηση, προσωδία. 

Η διαταραχή μπορεί να εμφανίζεται μόνη της και να είναι πρωτοπαθής (δηλαδή να μην υπάρχει άλλο πρόβλημα), μπορεί όμως να είναι και σύμπτωμα κάποιας σοβαρής και πολύπλοκης πάθησης (όπως π.χ.: διαταραχές αυτιστικού φάσματος, σύνδρομο Down, κρανιοεγκεφαλική κάκωση κ.α).

Παρακάτω αναφέρονται επιγραμματικά ορισμένες διαταραχές ομιλίας* (πρωτοπαθείς ή συμπτώματα σοβαρότερων διαταραχών). 

Διαταραχές των λεκτικών ήχων

Πρόκειται ίσως για την πιο γνωστή ομάδα διαταραχών που σχετίζονται με τη λογοθεραπεία και περιλαμβάνει τις αρθρωτικές και τις φωνολογικές διαταραχές. Αν και συνήθως αναφέρονται μαζί στα εγχειρίδια, κάτω από την κατηγορία «διαταραχές των λεκτικών ήχων» (speech-sound disorders), έχουν πολύ διαφορετικό υπόβαθρο αφού οι μεν (άρθρωσης) αφορούν την ομιλία και οι δε (φωνολογικές) το λόγο (τη γλώσσα). Η διάκριση και η διαφοροδιάγνωση είναι σημαντική καθώς η θεραπευτική προσέγγιση μπορεί να διαφέρει αρκετά ανάμεσα στις δύο διαταραχές. Βέβαια δεν είναι σπάνιο να συνυπάρχουν και οι δύο σε ένα παιδί/ενήλικα.  

Πρόκειται για λάθη στην παραγωγή των ήχων της ομιλίας (φωνημάτων) που επιμένουν μετά από μία ορισμένη ηλικία. Δηλαδή, πρόκειται για δυσκολία στην παραγωγή των ήχων της ομιλίας χρησιμοποιώντας τα όργανα της άρθρωσης. Άλλες φορές είναι ιδιοπαθείς (χωρίς γνωστή αιτία) και άλλες δευτερεύοντα συμπτώματα κάτι σοβαρότερου (π.χ.: συνδρόμου Down).

Η ακοή παίζει σημαντικό ρόλο και τα παιδιά που περνούν ωτίτιδες συχνά στην προσχολική ηλικία θεωρούνται ομάδα υψηλού κινδύνου για ανάπτυξη αρθρωτικών/φωνολογικών προβλημάτων.

Αξίζει να σημειωθεί ότι οι διαταραχές των λεκτικών ήχων δεν αφορούν μόνο παιδιά αλλά και ενήλικες.

Συμπτώματα:

Αρθρωτική διαταραχή: το παιδί/ο ενήλικας μπορεί να μη «λέει» καθαρά κάποιον ήχο της ομιλίας (φώνημα), ή να μην τον λέει καθόλου (π.χ.: σχέλω αντί θέλω, κόα αντί κότα, γόδα αντί ρόδα).

Φωνολογική διαταραχή: εδώ τα συμπτώματα είναι πιο περίπλοκα αλλά συστηματικά. Για παράδειγμα μπορεί να υπάρχει συστηματική αντικατάσταση του [θ] με το [φ] (π.χ.: φέλω αντί θέλω), αναδιπλασιασμοί (π.χ.: βλιβλίο) ή πιο πολύπλοκες φωνολογικές διαδικασίες (π.χ.: έκα αντί καρέκλα)

Διαταραχές της ροής της ομιλίας

Τραυλισμός είναι η διαταραχή της φυσιολογικής ροής και διαμόρφωσης της ομιλίας η οποία είναι δυσανάλογη με την ηλικία του ατόμου. Η ηλικία μπαίνει σαν παράγοντας γιατί στις μικρές ηλικίες μπορεί να εμφανιστεί ο φυσιολογικός τραυλισμός. Στις ηλικίες από 2 μέχρι 4 έτη μπορεί να εμφανιστούν κάποιες επαναλήψεις ολόκληρων λέξεων, αλλά αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι οι δυσρυθμίες θα παγιωθούν, αφού περίπου το 75% των παιδιών αυτών θα αναρρώσει μόνο του. Φυσιολογικός τραυλισμός βέβαια μπορεί να εμφανιστεί παροδικά και στους ενήλικες κάτω από καταστάσεις έντονου στρες.

Ένα ποσοστό από τα παιδιά με φυσιολογικό τραυλισμό είναι πιθανό να αναπτύξει την πιο συχνή μορφή τραυλισμού, τον αναπτυξιακό τραυλισμό. Εκτός από τον αναπτυξιακό υπάρχει ο ψυχογενής και ο νευρογενής τραυλισμός οι οποίοι όμως είναι σπάνιοι και μάλιστα ο δεύτερος συνήθως είναι παροδικός.

Αν και τα ακριβή αίτια του αναπτυξιακού τραυλισμού δεν είναι γνωστά, τα τελευταία χρόνια έχει υποστηριχθεί ότι οι παράγοντες δεν είναι ένας αλλά πολλοί (νευρολογικοί, ψυχοκοινωνικοί, γενετικοί, κ.α). Δύο παράγοντες που έχουν ενοχοποιηθεί αρκετά είναι η κληρονομικότητα και το ψυχοκοινωνικό περιβάλλον κατά τη παιδική ηλικία που κατακτάται η γλώσσα. Το δεύτερο, εκτός από την περίπτωση του ψυχογενή τραυλισμού που είναι ειδική και σπάνια περίπτωση, δεν προκαλούν τον τραυλισμό αλλά βοηθούν την παγίωσή του. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι εφόσον υπάρχει προδιάθεση (κληρονομικότητα), τα αίτια της εμφάνισης είναι συνήθως γλωσσικά και τα αίτια της παγίωσης ψυχοκοινωνικά μέσα από ένα φαύλο κύκλο αποτυχίας και άγχους.

Συμπτώματα:

Η φυσιολογική ροή μπορεί να διακόπτεται με διάφορους τρόπους. Για παράδειγμα με επαναλήψεις (π.χ.: κακακαρέκλα), με παύσεις, με μπλοκαρίσματα, με παρεμβολές. Επίσης μπορεί στις σοβαρότερες περιπτώσεις να συνυπάρχουν έντονες «δευτερεύουσες» συμπεριφορές όπως μορφασμοί του προσώπου και έντονες/απότομες κινήσεις των άκρων.

​Η ανάρρωση είναι αποτέλεσμα πολλών παραγόντων. Για παράδειγμα θετικοί παράγοντες είναι η πρώιμη παρέμβαση, η ηλικία εμφάνισης και η κληρονομικότητα. Δηλαδή, αν ένα παιδί εμφανίσει τις δυσρυθμίες μετά τα 4, δεν έχει οικογενειακό ιστορικό και δεχθεί αμέσως λογοθεραπευτική παρέμβαση, έχει πολύ θετική πρόγνωση για ανάρρωση. Παρ' όλο που η θεραπευτική παρέμβαση είναι αρκετά πολύπλοκη υπόθεση και εμπλέκονται πολλοί παράγοντες, επομένως η απόλυτη ίαση δεν μπορεί να εξασφαλιστεί εκ των προτέρων, η πρώιμη παρέμβαση είναι εξαιρετικά σημαντική.  



(tba)

Άλλες διαταραχές της ομιλίας

(tba)



Η προφορική απραξία είναι μία διαταραχή της ομιλίας η οποία μπορεί να εμφανιστεί κατά τη κατάκτηση (αναπτυξιακή προφορική απραξία - child apraxia of speech) ή στην ενήλικη ζωή μετά από κάποια εγκεφαλική βλάβη, συνήθως μετά από εγκεφαλικό επεισόδιο (επίκτητη προφορική απραξία). Πρόκειται για τη δυσκολία στον προγραμματισμό των απαραίτητων κινήσεων των αρθρωτών, ώστε να παραχθεί το επιθυμητό λεκτικό μήνυμα. ›Το άτομο με απραξία δηλαδή ξέρει τι θέλει να πει και πώς να το πει καλά, αλλά δυσκολεύεται στο να προγραμματίσει και να οργανώσει την εκτέλεση αυτών των κινήσεων.

Συμπτώματα:

Ένα άτομο με απραξία/δυσπραξία δεν έχει καθαρή ομιλία, μπερδεύεται, κάνει πολλά «σαρδάμ» και το δυσκολεύουν οι μεγάλες και πολύπλοκες λέξεις. Δυσκολίες μπορεί επίσης να βρει και όταν έρχεται αντιμέτωπο με καινούριες λέξεις. Τα λάθη στην ομιλία είναι ασταθή, χωρίς μοτίβο ενώ μπορεί να επηρεαστεί ακόμα και ο τονισμός. Τέλος δεν είναι σπάνιο να υπάρχει εκνευρισμός ή αποφυγή στην προσπάθεια να πει μεγάλες ή δύσκολες λέξεις (συνειδητοποιώντας ότι δυσκολεύεται).

​

​

​Η φωνή (φώνηση) είναι ένα από τα 5 υποσυστήματα που υποστηρίζουν την ομιλία. Οι διαταραχές της φωνής δημιουργούνται κυρίως από κακή χρήση της φωνής και από τραύματα στις χορδές (συνήθως από δυνατή ένταση). Αυτή είναι η πιο συχνή ομάδα διαταραχών της φωνής, οι υπερλειτουργικές. Οι ηλικίες που εμφανίζονται ποικίλουν και υπερλειτουργικές διαταραχές της φωνής μπορεί να εμφανιστούν ακόμα και στη σχολική ηλικία. Τα συμπτώματα κρατάνε 2-3 εβδομάδες αν σταματήσει έγκαιρα η κατάχρηση της φωνής αλλά πρέπει να υποψιαζόμαστε διαταραχές ακοής αν επιμένουν. Για την αξιολόγηση και τη διάγνωσή τους ίσως χρειαστεί εξέταση με όργανα (ενδοσκόπια) από ΩΡΛ.

Συμπώματα (κύρια):

Τα συμπτώματα ποικίλουν ανάλογα το είδος της διαταραχής. Στις υπερλειτουργικές συνήθως υπάρχει βραχνάδα, αναπνευστικότητα, ενώ μπορεί το άτομο να αισθάνεται σκληρή και τραχιά τη φωνή του μαζί με ένα αίσθημα κόμβου στο λαιμό. Σε πολύ σοβαρές καταστάσεις ίσως επέλθει και πλήρης αφωνία. 

Νευρολογικές παθήσεις που επηρεάζουν την ομιλία (κυρίως ενήλικες)

(tba)



(tba)



(tba)



(tba)



​(tba)

* Αναφέρονται κυρίως οι πρωτοπαθείς καθώς είναι αδύνατον να καλυφθούν όλες οι νευροαναπτυξιακές και ψυχοκοινωνικές παθήσεις που δημιουργούν προβλήματα στην ομιλία. Η ταξινόμηση δεν ακολουθεί κάποιο επίσημο διαγνωστικό εργαλείο.